Doç. Dr. Sübhan Talıblı – “Azerbaycan Ordusunun tarihine bir bakış” – ÖZEL
Ordu inşa etme politikası, askeri tarihimizde istisnai bir öneme sahiptir.
AMEA – Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Doğu Araştırmaları Enstitüsü’nün önde gelen araştırmacısı, Tarih üzere Felsefe doktoru, doçent Sübhan Talıblı 1453 Kral Medyaya özel olarak Azerbaycan Ordusunun geçtiği tarihi yolu anlattı.
Doç. Dr. Sübhan Talıblı – Azerbaycan Ordusu çok eski ve zengin bir kahramanlık, savaş ve muharebe tecrübesine sahiptir. Azerbaycan, askeri faaliyetin ilk oluştuğu bölgelerden biri olarak kabul edilir. Böylece Azerbaycan ordusunun tarihine baktığımızda, Akkoyunlu, Karakoyunlu, Sefevi, Efşar ve Gacar devletlerinin ordu kurma ve savaş tarihine baktığımızda askerlik tarihimizin şanlı sayfalarını da görmekteyiz.
Azerbaycan hanlıklarının bağımsızlığını kaybetmesini resmileştiren 1828 Türkmençay Antlaşması’nın imzalanması, Azerbaycan halkının tarihinde olduğu kadar askeri tarihinde de yeni bir dönemin başlangıcını yaptı.
Çarlık Rusyası, esaret altında tutduğu halklar arasında sadece Türk-Müslüman halkları askeri işlerden uzak tutarak, aslında onların kararlılığını ve mücadeleci ruhunu zayıflatmaya çalışsa da o dönemde, askeri eğitim aldıktan sonra imparatorluk ordusunda hizmet etme fırsatı bulan Müslüman, Azerbaycanlı subayların komuta kabiliyetine göz yumamamış, onların cesaret ve kahramanlıklarından büyük fayda sağlamıştır.
AHC dönemi – Böylece, 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin ilanı ve Azerbaycan halkının yeniden bağımsızlığı, milli düzenli ordu kuruculuğu tarihinin başlangıcı oldu.
26 Haziran 1918’de Semed bey Mehmandarov, Elaga Şıhlınski, Hüseyinhan Nahçıvanski, İbrahim ağa Usubov, Kazım Gacar, Cavad bey Şıhlınski, Hebibbey Selimov ve diğer profesyonel askerler, bağımsız devletimizin savunmasının organize edilmesinde ve askeri yapıların oluşturulmasında özel fedakarlıklar ve hizmetler göstermiştir. Azerbaycan’da dövüş sanatlarının yeniden canlanması, dövüş sanatlarının restorasyonu ve vatanseverlik ruhunun sağlanması onların önderliği ve aktif katılımıyla mümkün olmuş, Bakü ve Azerbaycan’ın diğer bölgeleri, o dönemdeki sinsi niyetlerini gerçekleştirmek isteyen Ermeni-Taşnak haydutlarinın ve bölgesel güçlerin saldırganlığından kurtarılmıştır.
İkinci Dünya Savaşı sırasında – Azerbaycanlıların II. Dünya Savaşı’nda faşizme karşı verdiği mücadelelerde gösterdikleri kahramanlıkların milli askeri tarihimizde özel bir yeri vardır. Haydar Aliyev, Azerbaycanlıların bu savaştaki faaliyetleri hakkında şunları söylemiştir: “1941-1945 savaşı dönemi – bu savaşlarda gösterilen kahramanlık örnekleri, Azerbaycan’ın oğulları, kızları ve evlatlarının gösterdiği cesaret her zaman kalbimizde yaşayacaktır.” Dünya Savaşı’nda Azerbaycan’dan 700 binden fazla insan seferber edilmiş ve orduya alınmış, onların 300 binden fazlası savaşlarda öldürülmüştür.
Savaş sırasında 416. 402. 396. 223. 77. ve diğer Azerbaycan milli bölümleri Simferopol, Odessa ve diğer şehirlerde savaşmışlardır. 77.bölüm Polonya ve Çekoslovakya’nın ve 223.bölüm Yugoslavya’nın kurtarılmasında yiğitçe savaşmıştır. 416.bölüm Kafkasya’dan Berlin’e kadar kahramanlık yolu geçmiştir. II. Dünya Savaşı’ndaki cesaretlerinden dolayı Azerbaycan’dan 123 kişiye Sovyetler Birliği Kahramanı unvanı, 170 binden fazla asker ve subaya çeşitli emir ve madalyalar verilmiştir.
Sovyet döneminde – Azerbaycan’da askeri eğitime özel önem verilmiş, yurttaşlarımız erken yaşta dövüş sanatları okumaya başlamış, özellikle Haydar Aliyev’in cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra Azerbaycan’da askerlik geleneklerini canlandırmak için tedbirler almıştır. H.Aliyev’in 20 Haziran 1971’de Cemşid Nahçıvanski adına bir ihtisas askeri okulunun kurulmasına, ayrıca Bakü Yüksek Birleşik Komutanlığı ve Bakü Yüksek Deniz Okullarında, eski SSCB’nin diğer askeri okullarında daha fazla Azerbaycanlı gencin eğitim almaları, bugün bağımsız devletimiz için profesyonel subay yetiştirmenin temellerini atmıştır.
Karabağ savaşı (1988–1994) – Karabağ savaşı sırasında Azerbaycan hükümeti askerlik çağrısı yaptı ve Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra birçok Azerbaycanlı ilk aylarda isteyerek askere gitti.1991-1994 yıllarında Karabağ’da ve devlet sınırındaki askeri operasyonlarda 11.557 Azerbaycan askeri öldürüldü.1992-1994 yılları arasındaki askeri operasyonlar sırasında Ermeni kuvvetlerinin ana kayıpları, 1992 yazında Azerbaycan ordusunun gerçekleştirdiği başarılı taarruz operasyonları sırasında kaydedildi.Azerbaycan ordusunun kayıpları Ağdam muharebelerinde ve 1994 yılının kış ve ilkbaharında Kelbecer’i geri almak için düzenlenen taarruz harekatlarında olmuştur.
Bağımsızlık sırasında – Azerbaycan’da bağımsız bir devlet inşa etmenin en önemli başarılarından biri, Cumhuriyetimizin egemenliğini, toprak bütünlüğünü, dokunulmazlığını ve çıkarlarını korumaya hizmet eden Silahlı Kuvvetlerin oluşturulmasıdır.
Böylece, Anayasamızın 9. Maddesinde belirtildiği gibi, Azerbaycan Cumhuriyeti güvenliğini ve savunmasını sağlamak için Silahlı Kuvvetler ve diğer silahlı oluşumları oluşturur.
Azerbaycan ordusunun yapısı – Azerbaycan Kara Kuvvetleri, Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Kara Kuvvetleri, doğrudan Azerbaycan Cumhuriyeti Savunma Bakanlığına bağlı çeşitli askeri birliklerden ve tugaylardan oluşur.
Azerbaycan Hava Kuvvetleri – Azerbaycan Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetlerinin özel bir birlikleridir. Azerbaycan’ın ilk askeri pilotu Ferruh ağa Gayıbov’du. Azerbaycan Hava Kuvvetleri, Milli Ordu’nun ayrı bir birimi olarak 14 Şubat 1992’de kuruldu. 1997 yılında Azerbaycan Yüksek Askeri Havacılık Okulu ilk milli askeri pilotlarımızı mezun etmeye başladı.
Azerbaycan Donanması – 7 Nisan 1992’de Azerbaycan Cumhuriyeti Deniz Kuvvetleri Karargahı, koruma ve destek güzergahı kuruldu. HDQ esas olarak su alanı koruma bölümü, çıkarma gemisi bölümü, trol bölümü, arama ve kurtarma gemisi bölümü ve eğitim gemisi bölümü içeren denizaltı tugayından oluşur.
HDQ içeriğine – Azerbaycan Deniz Piyadeleri ve Bakü çevresindeki Devlet Sınır Teşkilatı Sahil Güvenlik de dahildir.
Azerbaycan Cumhuriyeti İç Birlikleri – Aralık 1991’de Bakü’deki eski SSCB İçişleri Bakanlığı’nın İç Birliklerinin 5.bölümü dağıtıldı ve 2bin 500 kişilik üç askeri birlik Azerbaycan Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı’na devredildi.
Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in 9 Mart 1995’te imzaladığı ilgili Kararname ile 12 Mart, İç Birlikler Günü ilan edildi.
Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Sınır Teşkilatı – Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının 31 Temmuz 2002 tarih ve 740 Sayılı Kararnamesi ile kurulmuştur, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin devlet sınırlarının korunması alanında Azerbaycan Cumhuriyeti mevzuatının belirlediği yetkileri gerçekleştiren merkezi yürütme organıdır.
Azerbaycan Cumhuriyeti Özel Devlet Koruma Servisi – Azerbaycan Milli Muhafızları Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının 25 Aralık 1991 tarih ve 524 sayılı Kararnamesi ile kurulmuştur. Ulusal Muhafız, Azerbaycan Cumhuriyeti Özel Devlet Koruma Hizmetinin bir parçasıdır.
XDMX, devlet koruması, nesnelerin güvenliği ve korumalı nesnelerin korunması, Cumhurbaşkanlığı iletişiminin organizasyonu, işleyişi, güvenliği ve geliştirilmesi, özel devlet iletişimi, özel bilgi – telekomünikasyon sistemleri ve devlet organlarının ağları alanında yetkileri kullanan merkezi bir yürütme organıdır.
Seferberlik ve zorunlu askerlik – Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası ve “Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Devlet Bağımsızlığı Hakkındaki” Anayasa Yasası uyarınca, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin savunma ve askerlik hizmeti, Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşının kutsal görevidir.
Askerlik, bu Kanunla belirlenen sınırlar ve türler dahilinde zorunludur. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin 18 yaşını doldurmuş ve sağlık nedenleriyle askerlik hizmetine uygun durumda olan her erkek vatandaşı, alternatif hizmete (işçi sorumluluğu) gönderilenler dışında, 18aylık Azerbaycan Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetlerinde görev yapmak zorundadır.
Askeri eğitim – bugün ülkemizde askeri liseler ve akademiler var.
Askeri liseler – Cemşid Nahçıvanski Askeri Lisesi ve Haydar Aliyev Askeri Lisesi, Askeri Akademiler – Azerbaycan Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri Askeri Akademisi, Silahlı Kuvvetler Eğitim ve Öğretim Merkezi, Azerbaycan Haydar Aliyev Yüksek Askeri Okulu, Haydar Aliyev Devlet Akademisi Azerbaycan Cumhuriyeti Güvenlik Servisi, Azerbaycan Yüksek Askeri Deniz Okulu, Azerbaycan Yüksek Askeri Havacılık Okulu faaliyet göstermektedir.
Ordumuzun uluslararası ilişkileri – Savunma Bakanlığı’nın uluslararası askeri işbirliğinin rolü, barış ve savaş zamanlarında Azerbaycan Cumhuriyeti’nin askeri güvenliğinin sağlanmasında ve ayrıca yabancı askeri kuruluşlar ve uluslararası kuruluşlarla karşılıklı çıkarlar çerçevesinde ortaklıklar kurulmasında özel bir öneme sahiptir.
Uluslararası askeri işbirliği faaliyyeti – Azerbaycan Cumhuriyeti’nin savunma ve dış politikasının seyrine uygun olarak, Dışişleri Bakanlığı ve diğer ilgili devlet makamları, daireleri, kuruluşları ve kurumları ile birlikte yürütülmektedir.
Uluslararası askeri işbirliği, Savunma Bakanlığı tarafından askeri, askeri eğitim, askeri-politik ve askeri-teknik alanlarda yabancı askeri kuruluşlar ve uluslararası kuruluşlarla yürütülen ikili ve çok taraflı faaliyetler kompleksidir.
Uluslararası askeri işbirliğinin ana yönleri:
– Bölgedeki ve bölge dışındaki ülkelerle ikili ve çok taraflı işbirliği;
– Avrupa-Atlantik yapıları ile işbirliği;
– Uluslararası kuruluşlar ve yabancı ülkelerin savunma sanayi kompleksleri ile işbirliği.
4 Mayıs 1994’te Azerbaycan Cumhuriyeti NATO Barış için Ortaklık Programına katıldı. Savunma Bakanlığı, NATO ile işbirliği çerçevesinde Barış İçin Ortaklık Programı, Bireysel Ortaklık Eylem Planı, Planlama ve Analiz Süreci, Operasyonel İmkanlar Konsepti, Ortaklık Karargah Görevi, Savunma Eğitimini Geliştirme Programı, Barış için Bilim Programı ve diğer önemli NATO ortaklık mekanizmalarından etkin bir şekilde yararlanır. Savunma Bakanlığı bu mekanizmaları kullanarak stratejik belgelerin geliştirilmesi, NATO standartlarının askeri eğitim ve öğretimde uygulanması, barışı koruma kuvvetlerinin eğitimi, personel yönetimi, deniz güvenliği, lojistik, deneyimlerden öğrenme, siber güvenlik, enerji güvenliği, sahip ülke desteği ve hava sahası kontrolü konularında ilgili reform faaliyetlerini yürütmektedir.
Ordumuzun uluslararası barışı koruma operasyonlarına katılımı – Azerbaycan Ordusu barış gücü birliği 1999 yılından beri barışı koruma operasyonlarına katılmaktadır. Eylül 1999’dan Mart 2008’e kadar Azerbaycan Ordusu’nun 34 personelden oluşan (32 asker, 1 gizir ve 1 subay) barışı koruma birliği NATO liderliğinde Kosova’da barışı koruma ve barışı destekleme operasyonlarında yer almıştır. 20 Kasım 2002 tarihinden Azerbaycan Ordusu’nun 22 kişilik bir barış gücü birliği, Uluslararası Güvenlik Yardım Gücü’nün (ISAF) bir parçası olarak Afganistan’da faaliyete başladı.
Azerbaycan Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetlerinin barışı koruma birimi – 15 Ağustos 2003’ten 7 Aralık 2008’e kadar Irak’taki Uluslararası Koalisyon Güçlerinde 151 personel(120 asker, 16 gizir, 15 subay) ile görev yaptı.
Ocak 2015’te, Silahlı Kuvvetlerin 94 kişilik bir birliği, altı aylık bir rotasyon planına uygun olarak Afganistan’daki NATO’nun Kararlı Destek savaş dışı misyonunda hizmet vermeye başladı.
Ulusal lider Haydar Aliyev tarafından belirlenen ordu kurma politikası, bugün Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Silahlı Kuvvetler Başkomutanı Sayın İlham Aliyev’in önderliğinde geliştirilmektedir. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in ordu inşası alanında ve bağımsız devlet inşasının her alanında başarılı politikasının bir sonucu olarak, bugün Azerbaycan Ordusu hem bölgede, hem de dünyada gelişmiş ordular arasında değerli bir yer tutmaktadır.
Bugün, her bir Azerbaycanlı, halkımızın, Azerbaycan devletinin, Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in önderliğinde tarihi başarılara imza atmaya devam edeceğinden emindir.
Ülker Piriyeva – AZERBAYCAN
